Jerzy Żuławski

(14.07.1874—9.08.1915)

Pisarz, poeta i dramaturg okresu Młodej Polski.

Jeden z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej.

 

Przedstawiciel dekadentyzmu i katastrofizmu. Autor dramatów symbolicznych oraz prozy poetyckiej.

 

 

 

 

 

Dzieciństwo i edukacja

Jerzy Żuławski był synem Kazimierza i Józefy z Gosławskich. Pisarz przyszedł na świat w folwarku Lipowiec (niedaleko Dębicy) i spędził tam pierwsze dwa lata swojego życia.  Przez kolejne lata dzieciństwa Jerzy przebywał w rodzinnym majątku w Młynnem, pod Limanową. Tam właśnie liczna rodzina Żuławskich zamieszkiwała swój czteropokojowy dworek.  Edukacja przyszłego pisarza rozpoczęła się jeszcze w domu rodzinnym. Jednak pierwsze formalne kroki edukacyjne stanowiło dla niego uczęszczanie do Gimnazjum w Bośni oraz do szkoły realnej w Krakowie. Od 1892 Jerzy Żuławski rozpoczął studia na politechnice w Zurychu, zaś od 1985 do 1898 na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Bernie, gdzie uzyskał tytuł doktora nauk na podstawie rozprawy pt. „Problem przyczynowości u Spinozy”. Przez krótki okres czasu był także współredaktorem „Krytyki”.

 

Lata 1895-1915

Jako poeta zadebiutował w 1895 roku zbiorem Na strunach duszy mocno osadzonym w poetyce dekadentyzmu. Obecnie jego twórczość uległa w znacznej mierze zapomnieniu, mimo że była wysoko ceniona przez współczesnych (np. Stanisława Przybyszewskiego).

Jerzy Żuławski był związany ze środowiskiem krakowskiej bohemy artystycznej. Przyjaźnił się z Kasprowiczem, Przybyszewskim, Rydlem oraz Tetmajerem. W willi „Łada” Jerzy  Żuławski prowadził po 1910 otwarty dom literacki, który stał się „cichą przystanią”, jak pisał sam twórca, dla ówczesnego świata literackiego. Po 1900 roku twórca odbył wiele samotnych podróży po Francji, Włoszech i Anglii.

 

 

W międzyczasie rozwijał się jako narciarz, taternik i alpinista, przerywając to tylko dla pobytu w Czeremysach na Podolu, w domu rodzinnym przyszłej żony. Także podczas swoich podróży, Jerzy starał się pozostawać w kontakcie z Kazimierą Hanicką, czego dowodem jest liczna korespondencja.

 

 

W związku z ogólnym zamiłowaniem do taternictwa (wraz z bratem Januszem 28.08.1909 roku dokonał pierwszego letniego wejścia na Przełączkę pod Kopą Popradzką i Smoczą Grań w Tatrach Wysokich) stał się jednym ze współzałożycieli Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego:

 

Gdy wybuchła I wojna światowa, czterdziestoletni wówczas J. Żuławski wstąpił do Legionów, mimo przeciwwskazań spowodowanych chorobą serca. Dołączenie do szeregów Strzelców zakończyło dla niego 6 lat obcowania z twórczością młodopolską galicyjskiej bohemy. W czasie odbywania służby redagował pismo „Do Broni”.

 

Jerzy Żuławski zmarł w szpitalu wojskowym w Dębicy na tyfus brzuszny, w 1915 roku, rok po wybuchu I Wojny Światowej, w wieku 41 lat. Tam również został pochowany. Po śmierci twórcy, otwarty dom literacki w Zakopanem wciąż funkcjonował, jednak w innej formie. W czasie pierwszej wojny światowej, Kazimiera Żuławska, która sama prowadziła działalność patriotyczną, społeczną i literacką, otworzyła w domu pensjonat, który stał się miejscem wyjątkowo przyjaznym dla poetów, pisarzy, muzyków i malarzy, przybywających do Zakopanego z przeróżnych powodów.

 

Twórczość

W momencie śmierci twórczość Jerzego Żuławskiego stanowiła bez wątpienia rzadki klejnot, nie tylko ze względu na dokonania w obszarze poezji, eseistyki i dramatu, ale głównie dzięki literaturze pięknej. Jerzy Żuławski był pierwszym polskim twórcą gatunku science fiction oraz pionierem astronautyki, dzięki wizji wehikułu księżycowego, zawartej przez autora w Na srebrnym globie.

Przez współczesnych czytelników Jerzy Żuławski kojarzony jest przede wszystkim jako autor słynnej trylogii księżycowej, na którą składały się kolejno Na srebrnym globie (1903), Zwycięzca (1910) oraz Stara Ziemia (1911). Dziś trylogia czytana jest jako powieść science fiction, jednak w intencji autora była zbeletryzowaną refleksją nad procesami cywilizacji. Uwagę na to zwrócił w swojej książce, syn autora – Marek Żuławski (1908-1985), znany malarz działający w Londynie. W Studium do autoportretu syn wskazał na występowanie w ostatniej części trylogii księżycowej warstwy proroczej,  której pesymistyczne wizje w późniejszych latach niestety się spełniły. Jerzy Żuławski zawarł w trylogii księżycowej pesymizm technologiczny, który przejawiał się przede wszystkim w przewidywaniu katastroficznych skutków, jakie przyniesie ze sobą postęp nauki. Na 35 lat przed atakiem atomowym na Hiroszimę twórca ukazał w swoim dziele zagładę spowodowaną właśnie rozbiciem atomu.

Pionierem astronautyki Jerzy Żuławski stał się w prawdziwie nietuzinkowy sposób. Wizja wehikułu księżycowej i jej szczegółowy opis budowy zawarty w Na srebrnym globie, zainteresował po drugiej stronie Atlantyku konstruktora pojazdów użytych w misjach Apollo. W efekcie tej fascynacji konstruktor odtworzył dokładną ilustrację wizji poety, a Jerzy Żuławski został uznany za pioniera astronautyki i twórcę pierwszego pojazdu księżycowego. Rodzina twórcy dowiedziała się o całej sprawie dosyć późno, ponieważ w 1975 roku, czyli 6 lat po lądowaniu na księżycu, w dodatku z wywiadu prasowego z dr. inż. Mieczysławem J. Bekkerem. Niestety Juliusz Żuławski nie nagłośnił należycie sprawy, a praca i korespondencja jego starszego brata Marka z amerykańskimi naukowcami przepadła w archiwum rodzinnym.

Na szczęście córki Juliusza – Ewa Żuławska-Bogacka oraz Agnieszka Żuławska-Umeda odnalazły korespondencję i pozwoliły czytelnikom zapoznać się z niezwykłą historią ich dziadka, pioniera astronautyki.

 

Jerzy Żuławski był autorem wielu zbiorów wierszy, powieści, sztuk scenicznych, rozpraw filozoficznych i estetycznych. Publikował w „Życiu”, „Młodości”, „Krytyce”, „Strumieniu”, „Chimerze” oraz „Słowie Polskim”. Przez pewien czas był współredaktorem „Krytyki”. Poeta opublikował też kilka tomików poezji, które zebrane zostały w 4-tomowym wydaniu „Poezje”(1908). Jego twórczość poetycka przepełniona była refleksją filozoficzną nad ludzkim poznaniem, doświadczaniem siebie i świata.

 

Trylogia księżycowa tłumaczona była na język czeski, niemiecki, rosyjski, węgierski i była inspiracją dla wielu pisarzy, zarówno polskich (np. Stanisław Lem), jak i obcych. Na jej podstawie, stryjeczny wnuk pisarza Andrzej Żuławski, nakręcił film „Na srebrnym globie”.

Więcej rękopisów wierszy zebranych w Poezjach oraz rękopis „Na czasie”:

 

Wiele utworów w jego dorobku miało również charakter patriotyczny. Jeden z jego najsłynniejszych wierszy „Do moich synów” został napisany w 1914 r.

Jego synami byli Wawrzyniec Żuławski, Marek Żuławski i Juliusz Żuławski.

 

Synkowie moi, poszedłem w bój,

jako wasz dziadek, a ojciec mój,

jak ojca ojciec i ojca dziad,

co z Legionami przemierzył świat,

szukając drogi przez krew i blizny

     do naszej wolnej Ojczyzny!

 

Synkowie moi, da nam to Bóg,

że spadną wreszcie kajdany z nóg

i nim wy męskich dojdziecie sił,

jawą się stanie, co dziadek śnił:

szczęściem zakwitnie krwią wieków żyzny

    łan naszej wolnej Ojczyzny!

 

Synkowie moi, lecz gdyby Pan,

nie dał wzejść zorzy z krwi naszych ran,

to jeszcze w waszej piersi jest krew

na nowy świętej Wolności siew:

i wy pójdziecie, pomni puścizny,

     na bój dla waszej Ojczyzny!