O Nagrodzie
Nagroda Literacka im. Jerzego Żuławskiego przyznawana jest
- przez Jury złożone z literaturoznawców
- za powieści utrzymane w konwencji fantastyki, opublikowane w roku ubiegłym
- jako Główna Nagroda, Złote i Srebrne Wyróżnienie
Więcej informacji w Regulaminach.
Nominacje do Nagrody wyłaniane są w głosowaniu Elektorów oraz Jurorów.
Nagroda objęta jest patronatami m.in. Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Festiwalu Nauki, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i wielu portali literackich.
TROCHĘ HISTORII
Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego:
Andrzej Zimniak (2008-2023)
Sekretarze Komitetu Organizacyjnego:
Tomasz Wnuczek (2008, 2009 r.)
Marcin Zwierzchowski, Sławomir Zieliński (2010 r.)
Marcin Zwierzchowski, Bartłomiej Łopatka (2011 r.)
Bartłomiej Łopatka (2012-2023)
Radosław Kot (2023- )
Redaktorzy kompletujący listy zgłoszeniowe utworów:
Paweł Dembowski (2008-2015)
Andrzej Zimniak (2016-2022)
Krzysztof Kietzman (2023- )
Osoby ściśle związane z pracami organizacyjnymi, członkowie Komitetu Organizacyjnego, których zaangażowanie było decydujące w pierwszych latach istnienia Nagrody (porządek alfabetyczny):
Paweł Dembowski, Bartosz Grykowski, Ewa Haferkorn, Tomasz Koziełło, Krzysztof Księski, Bartłomiej Łopatka, Łukasz Najda, Dorota Podrzucka, Tomasz Wnuczek, Tymoteusz Wronka, Sławomir Zieliński, Marcin Zwierzchowski.
Dr Jerzy Szeja, Juror Nagrody, wniósł istotny wkład merytoryczny i organizacyjny w prace nad Nagrodą. Bez wsparcia także wielu innych, niewymienionych tu osób, Nagroda nie miałaby szans na ustanowienie i dalsze istnienie. Szczególne słowa uznania i podziękowania należą się publicystom, administratorom stron internetowych, autorom aktualności i blogerom, którzy relacjonowali i/lub nadal relacjonują wydarzenia wokół Nagrody i jej patronują, oficjalnie czy po przyjacielsku. Wszystkim przyjaciołom Nagrody dziękujemy i zachęcamy do udzielania dalszego poparcia.
Ustanowienie Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego
– kronika i założenia
O dawna zastanawiałem się nad ustanowieniem literackiej nagrody profesjonalistów, która byłaby przyznawana utworom napisanym w konwencji fantastyki. Mamy w tej dziedzinie same nagrody plebiscytowe, dlaczego nie zrobić przynajmniej jednej przyznawanej przez jury, złożonego z autorytetów? Wyraz swoim koncepcjom dałem w artykule p. t. „Nagrody i plebiscyty”, zamieszczonym w Nowej Fantastyce 2/2008, s. 75, lecz odzew na ten tekst był nikły. Po kilku miesiącach zmodyfikowałem i skonkretyzowałem swoją wypowiedź i pod tytułem „Propozycja ustanowienia nagrody profesjonalistów im. Jerzego Żuławskiego” posłałem do portalu „Poltergeist”, gdzie pod każdą publikację podłączone jest forum dyskusyjne. Pod moim tekstem, który ukazał się 3.06.2008, natychmiast stawili się dyskutanci i ów zarodek krystalizacyjny zaczął błyskawiczne narastać, aż zamienił się w dysputę-rzekę. Byłem zbudowany, ale ponieważ nie pojawił się żaden lider, zdecydowany działać w kierunku ustanowienia nagrody, sam musiałem podjąć się tej roli – w przeciwnym razie na Polaków rozmowach by się skończyło. Nadal nie sądzę, abym był najlepszym kandydatem, ale szalę przeważyło to, że zostałem poproszony o pokierowanie przedsięwzięciem – więc przystąpiłem do pracy.
Spośród respondentów, którzy byli chętni do pomocy, widzieli sens ustanowienia takiej nagrody i wypowiadali się w sposób świadczący o kompetencji, powstał najpierw Komitet Założycielski (8 czerwca 2008 r.), a z niego wyłonił się Komitet Organizacyjny (22 czerwca). Tempo przygotowań było imponujące, a to dlatego, że jeszcze w roku 2008 postanowiliśmy wręczyć nagrody. Przed końcem czerwca mieliśmy już regulamin, kompletne jury, zgodę spadkobierczyni Jerzego Żuławskiego na używanie nazwy, patronat Stowarzyszenia Pisarzy Polskich z możliwością korzystania z ich sali konferencyjnej, patronat portalu Poltergeist i obietnicę ze strony klubu Cytadela Syriusza urządzenia galowego wręczania dyplomów. Ponadto, zaawansowane było głosowanie ok. 50 elektorów, na podstawie którego zaplanowano wyłonienie listy nominacji.
Założenia Nagrody, szczegółowo wymienione w Regulaminie, w r. 2008 były następujące. Jury składa się z literaturoznawców ze stopniem doktora (lub wyżej), zajmujących się w swojej pracy badawczej literaturą fantastyczną, oraz z krytyków o powszechnie uznanym autorytecie – razem 11 osób. Trofea: główna Nagroda oraz dwa Wyróżnienia: Złote i Srebrne, przyznawane za powieści wydane w roku 2007. Początkowo na utwory zgłoszone do konkursu głosują elektorzy, wskazując 1-5 najlepszych ich zdaniem dzieł, i na podstawie ich opinii ustalana jest lista 6 tytułów nominowanych. Jurorzy i elektorzy nie mogą być aktywnymi pisarzami tworzącymi w konwencji fantastyki, chyba że zrezygnują z kandydowania. Jurorzy otrzymują listę nominacji i mają prawo poszerzyć ją o zgłaszane przez siebie utwory, po czym większością głosów dokonują wyboru Nagrody i Wyróżnień, które w tym roku nie mają wymiaru finansowego. Głosowanie kończy się 30 września, a w październiku podczas uroczystej konferencji prasowej następuje ogłoszenie werdyktu jury w siedzibie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich – w Domu Literatury w Warszawie. Następnie w listopadzie planujemy galowe wręczanie dyplomów podczas Falkonu w Lublinie, w obecności przedstawicieli mediów i władz miasta. W przyszłym roku zamierzamy poszerzyć liczbę kategorii: wprowadzić do konkursu opowiadania i dodać kategorię specjalną dla debiutów i utworów wcześniej nienagradzanych. No i chcemy zdobyć pieniądze dla laureatów, co jest zamierzeniem szczytnym, ale możliwym do realizacji.
Uważam, że wprowadzenie nagrody profesjonalistów będzie miało korzystny wpływ na rynek i sytuację w środowisku związanym z fantastyką. Po pierwsze, zapełniona zostanie istniejąca luka – dotychczas takiej literackiej nagrody nie mieliśmy. Nagrody plebiscytowe stanowią odzwierciedlanie trendów i gustów w grupie, która ma chęć głosować, a więc wartości literackie dzieła są tylko jednym z aspektów oceny. Werdykt znawców może, choć niekoniecznie musi, być nieco inny. Jeśli jest taki sam, świadczy to dodatkowo o wartości ocenianego utworu. Po drugie, nigdy dosyć promocji dobrych książek! Chcemy, aby nagroda stanowiła wskazówkę dla czytelników, ale także zmieniała obiegowe, raczej niekorzystne opinie na temat fantastyki. Wskazanie przez poważanych badaczy i krytyków wartościowych utworów w dziedzinie literatury popularnej da asumpt do dalszych rozważań o roli tej literatury w kulturze, a także – być może – zachęci czytelników, którzy dotychczas nigdy po fantastykę nie sięgali. Po trzecie – last but not least – nie lekceważmy efektu medialnego, żyjemy wszak w czasach, w których istnieje tylko to, co jest pokazane, oświetlone, okrzyknięte. Ukazanie naszych autorów w świetle jupiterów, wypchnięcie ich na pierwszy plan zwiększy popularność i sprzedawalność ich książek, a gdy komentatorzy i recenzenci w środkach masowego przekazu wypowiedzą swoje opinie, owa popularność zostanie podtrzymana. Jak duży będzie ten efekt, niesposób przewidzieć, ale niezachwianie wierzę, że będzie wyraźnie zauważalny – inaczej nie angażowałbym się w sprawę Nagrody. Autorom powinno chcieć się pisać, a czytelnikom – czytać, i jeśli ustanowienie nagrody profesjonalistów zmieni choć trochę istniejący stan na korzyść czytelnictwa, jej cel będzie spełniony.
Na koniec chciałem zapewnić, że Żuławski i Zajdel będą się uzupełniać, a nie konkurować. Obie nagrody są potrzebne i żadna nie jest lepsza, są po prostu inne.
Andrzej Zimniak
Warszawa, 29.06.2008
Kalendarium w pigułce
W 2008 r. głosowanie 52 Elektorów odbyło się w okresie 25 czerwca – 25 lipca, natomiast głosowanie 11 Jurorów 31 sierpnia – 15 września. Dnia 21 października miało miejsce uroczyste ogłoszenie laureatów w Domu Literatury w Warszawie, gdzie na koniec spotkania wygłoszono analityczne laudacje, natomiast galowa uroczystość wręczenia statuetek odbyła się 15 listopada podczas Falkonu w Lublinie. Galę dopełniła sesja literacka na temat polskiej fantastyki.
Uznanie należy się lubelskiemu klubowi fantastyki „Cytadela Syriusza”, a zwłaszcza jego wieloletniemu przewodniczącemu Krzysztofowi Księskiemu, za wsparcie i organizowanie Gali Nagrody w latach 2008-2012, a więc przez 5 lat.
W 2009 r. głosuje 63 Elektorów w okresie 6 marca – 15 kwietnia, natomiast 10 Jurorów nadsyła swoje głosy od 27 sierpnia do 15 września. Dnia 27 października odbywa się uroczyste ogłoszenie laureatów w Domu Literatury w Warszawie, a 14 listopada galowa uroczystość wręczenia statuetek w trakcie konwentu Falkon w Lublinie.
W 2010 r. głosuje 55 Elektorów (30 marca – 15 kwietnia), 10 Jurorów (25 sierpnia – 15 września), ogłoszenie laureatów odbywa się w Domu Literatury w Warszawie 19 października, zaś Gala w Lublinie 13 listopada.
Podobnie w 2011 r. głosuje 53 Elektorów (30 marca – 15 kwietnia), 9 Jurorów (25 sierpnia – 15 września), ogłoszenie laureatów odbywa się w Domu Literatury w Warszawie 18 października, a Gala w Lublinie 12 listopada.
Analogiczne dane dla 2012 r.: głosowanie 53 Elektorów 1-15 kwietnia, 10 Jurorów 1-15 października. W tym roku zarówno ogłoszenie laureatów, jak i galowe wręczenie statuetek i dyplomów odbyło się w trakcie jednej uroczystości podczas konwentu Falkon w Lublinie 24 listopada, natomiast dyskusja panelowa o nagrodzonych dziełach miała miejsce w Domu Literatury w Warszawie 27 listopada.
W 2013 r. głosuje 50 Elektorów (1-15 kwietnia; ogłoszenie nominacji odbywa się 18 kwietnia w warszawskim Traffic Club), 10 Jurorów (20 sierpnia – 5 września), a uroczystości ogłoszenia laureatów, wręczenia statuetek i wygłoszenia laudacji odbywają się 24 września w siedzibie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich w Domu Literatury w Warszawie. W tym i w następnym roku uzyskaliśmy organizacyjne wsparcie warszawskiego klubu „Avangarda”, co należycie doceniamy.
Analogiczny schemat organizacyjny zastosowany został w 2014 r.: głosuje 52 Elektorów (1-15 kwietnia; uroczyste ogłoszenie nominacji odbywa się 25 kwietnia na Uniwersytecie Warszawskim), 11 Jurorów (20 sierpnia – 4 września), a galowe uroczystości ogłoszenia zwycięzców i wręczenia statuetek odbywają się w Domu Literatury w Warszawie dn. 23 września.
Nieco inaczej wyglądają procedury w 2015 r. Jak zwykle, odbywa się głosowanie Elektorów (52 osoby, 1-15 kwietnia), lecz ogłoszenie elektorskich nominacji na Uniwersytecie Warszawskim zyskuje szczególnie uroczystą oprawę: fragmenty dzieł deklamuje aktorka Zuzanna Gaińska, a oprawę muzyczną zapewnia Olena Żurowa-Ciołka, wykonując na wiolonczeli autorską kompozycję motywów z „Gwiezdnych Wojen”. Pod koniec sierpnia głosują Jurorzy (11 osób, 17 sierpnia – 1 września), zaś ogłoszenie laureatów, uroczyste wręczenie statuetek i wygłoszenie laudacji ma miejsce 19 września podczas konwentu Copernicon w Toruniu. Dziękujemy toruńskiemu klubowi fantastyki „Thorn” za współorganizowanie imprezy, w tym i w kolejnych latach. W tym roku uroczystości wręczania Nagrody towarzyszyła ogólnopolska konferencja naukowa „Polska fantastyka najnowsza… spadkobiercy Jerzego Żuławskiego i Stanisława Lema?”, zorganizowana przez Wydział Filologiczny UMK w Toruniu w dn. 18-19 września. Ta konferencja stała się doskonałą okazją do pierwszego spotkania niemal wszystkich Jurorów Nagrody.
Istotnym osiągnięciem było uzyskanie w 2015 r. wsparcia finansowego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które ufundowało nagrody w wysokości w sumie 18 tysięcy zł (10 tys. Główna Nagroda, 5 i 3 tys. Złote i Srebrne Wyróżnienia). Nagrody finansowe w analogicznej wysokości były przyznawane także w następnych latach 2016-2019 (w roku 2019 wg podziału 8-6-4 tys.). Od roku 2020 ministerstwo zaprzestało finansowania Nagrody.
W roku 2016 głosuje 39 Elektorów (1-15 kwietnia; ogłoszenie nominacji odbyło się przez internet, informacja pojawiła się na stronach Nagrody 2 godziny po zakończeniu głosowania), 12 Jurorów (17 sierpnia – 1 września), a galowe uroczystości ogłoszenia wyników konkursu i wręczania statuetek ponownie odbywają się w trakcie Coperniconu 24 września w Toruniu. UMK organizuje panel na temat transhumanizmu.
Podobnie jest w 2017 roku: głosuje 46 Elektorów (1-15 kwietnia) i 12 Jurorów (21 sierpnia – 4 września), zaś końcowe uroczystości odbywają się 23 września w trakcie toruńskiego Coperniconu. Wydział Filologiczny UMK organizuje równoległą ogólnopolską konferencję „Ideologia w polskiej fantastyce”.
W 2018 roku ze względu na stan zdrowia prof. Antoni Smuszkiewicz zrezygnował z uczestnictwa w pracach Jury, tym samym zwalniając także funkcję Przewodniczącego. Do Jury dołączyła prof. Joanna Czaplińska, a na nowego Przewodniczącego wybrany został prof. Maciej Wróblewski. W okresie 1-15 kwietnia ważny głos oddało 38 Elektorów, a w okresie 20.08-3.09 głosowało 12 Jurorów. Uroczystość wręczenia Nagrody i Wyróżnień odbyła się 16.09 w trakcie Coperniconu w toruńskim Dworze Artusa. W grudniu 2018 r. Rada Wydziału Filologicznego UMK zatwierdziła afiliowanie Nagrody przy Wydziale.
W roku 2019 głosowało 40 Elektorów (1-15.04) i 12 Jurorów (19.08-2.09). Uroczystość wręczenia laureatom statuetek i dyplomów odbyła się 14.09 podczas toruńskiego Coperniconu. W tym roku ministerstwo po raz ostatni ufundowało nagrody pieniężne dla laureatów.
Rok 2020 upłynął pod znakiem pandemii koronawirusa, lecz głosowania odbyły się bez przeszkód, oba online. Głos oddało tak jak w ubiegłym roku 40 Elektorów (1-15.04) i 12 Jurorów (19.08-2.09). Gala Nagrody została odwołana, a wyniki ogłoszono 9.10.2020 w internecie na stronach Nagrody.
W roku 2021 ważny głos oddało 38 Elektorów (głosowanie 1-15.04) i 12 Jurorów (19.08-2.09). Gala nie była planowana, a ogłoszenie wyników miało miejsce na internetowych stronach Nagrody dn. 20.09.2021. Smutna wiadomość: dn. 14.10.2021 zmarł prof. Antoni Smuszkiewicz, człowiek wielkiego serca i umysłu, piastujący funkcję Przewodniczącego Jury w latach 2008-2017. Będzie nam Pana brakowało, Profesorze.
W roku 2022 głosowało 35 Elektorów i 12 Jurorów, a ogłoszenie laureatów i wręczenie Nagrody i Wyróżnień odbyło się 18.09.2022 podczas konwentu Copernicon w Toruniu.
W roku 2023 ważny głos oddało 38 Elektorów i 12 Jurorów, a ogłoszenie wyników konkursu odbyło się 16.09.2023 na konwencie Copernicon (Toruń). Andrzej Zimniak, pomysłodawca i opiekun Nagrody, po 15 latach złożył rezygnację z prowadzenia prac organizacyjnych ze względu na stan zdrowia. Ukonstytuował się Komitet Organizacyjny, w skład którego weszli: prof. Maciej Wróblewski (Przewodniczący Jury), Radosław Kot (Sekretarz), Krzysztof Kietzman (Koordynator d/s Elektorów) i przedstawiciel Coperniconu. Skład Jury pozostał bez zmian.